สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก (แพ ติสฺสเทโว ป.ธ.๕)สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ สถิต ณ วัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร กรุงเทพมหานคร มีพระนามเดิมว่าแพ ประสูติในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ ๒๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๓๙๙ เป็นชาวสวนบางลำภูล่าง อำเภอคลองสาน จังหวัดธนบุรี พระชนกชื่อนุตร พระชนนีชื่ออ้น สกุล พงษ์ปาละ
เมื่อพระชันษาได้ ๗ ปี ได้ไปศึกษาอักษรสมัยกับสมเด็จพระวันรัตน์ (สมบุรณ์) ขณะยังเป็นเจ้าอาวาสวัดทองนพคุณ กรุงเทพมหานคร เมื่อสมเด็จพระวันรัตน์ (สมบุรณ์) ย้ายไปครองวัดราชบุรณราชวรวิหาร พระองค์ได้ย้ายตามไปด้วย ได้บรรพชาเป็นสามเณรเมื่อปี พ.ศ.๒๔๑๑ โดยมีสมเด็จพระวันรัตน์ (สมบุรณ์) เป็นพระอุปัชฌาย์ เมื่อสมเด็จพระวันรัตน์ (สมบุรณ์) ย้ายไปครองวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร ก็ให้รับพระองค์ไปอยู่ด้วย ขณะอยู่วัดพระเชุตพนฯ พระองค์ได้ศึกษากับสมเด็จพระวันรัตเป็นหลัก นอกจากนี้ก็ศึกษากับเสมียนตราสุขบ้ง พระโหราธิบดี (ชุ่ม) บ้าง อาจารย์โพบ้าง ได้เข้าสอบครั้งแรกที่พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาทในปี พ.ศ.๒๔๑๙ แต่สอบไม่ผ่าน เมื่อท่านอายุครบอุปสมบท แต่สมเด็จพระวันรัต (สมบุรณ์) อาพาธ พระองค์อยู่พยาบาลจนกระทั่งท่านมรณภาพ จึงไปฝากตัวเป็นศิษย์สมเด็จพระวันรัต (แดง สีลวฑฺฒโน) วัดสุทัศนฯ ตามที่สมเด็จพระวันรัต (สมบุรณ์) ฝากฝังไว้ ในปีเถาะ พ.ศ.๒๔๒๒ จึงได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ ณ วัดเศวตรฉัตร โดยมีสมเด็จพระวันรัต (แดง สีลวฑฺฒโน) เป็นพระอุปัชฌาย์ แล้วย้ายมาอยู่วัดสุทัศนฯ ศึกษากับสมเด็จพระวันรัต (แดง สีลวฑฺฒโน) เป็นหลัก และไปศึกษากับสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว) บ้าง เข้าสอบอีกครั้งที่พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาทในปีมะเมีย พ.ศ.๒๔๒๕ ได้เปรียญธรรม ๔ ประโยค ต่อมาปีระกา พ.ศ.๒๔๒๘ เข้าสอบที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม แปลเพิ่มได้อีก ๑ ประโยค เป็นเปรียญธรรม ๕ประโยค
พระอิสริยยศ
๑๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๑ ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช
พ.ศ. ๒๔๘๒ ได้รับเฉลิมพระนาม ตามสุพรรณบัฏว่า #สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สุขุมวิธานธำรง สกลสงฆปรินายก ตรีปิฎกกลากุศโลภาส อานันทมหาราชพุทธมามกาจารย์ ติสสเทวภิธานสังฆวิสสุต ปาวจนุตตมโศภน วิมลศีลสมาจารวัตร พุทธศาสนิกบริษัทคารวสถาน วิจิตรปฏิภาณพัฒนคุณ อดุลคัมภีรญาณสุนทร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญญวาสี
สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (แพ ติสฺสเทโว ป.ธ.๕) สิ้นพระชนม์ด้วยพระโรคชรา เมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๗ เวลา ๓ นาฬิกา ที่ตำหนักวัดสุทัศน์ฯ สิริพระชันษาได้ ๘๙ ปี ทรงดำรงอยู่ในสมณเพศ ๖๖ พรรษา ทรงดำรงตำแหน่งสกลมหาสังฆปริณายกได้ ๗ ปี
ได้รับพระราชทานน้ำสรงพระศพ และพระโกศกุดั่นน้อย ฉัตรเครื่องสูง เต็มตามพระอิสริยยศ ประดิษฐานพระศพ ณ ตำหนักที่สิ้นพระชนม์ ครั้นถึงการพระราชกุศลสตมวาร จึงทรงพระกรุณาโปรดให้เลื่อนชั้นพระโกศ เป็นพระโกศกุดั่นใหญ่ พระราชทานเพลิงพรศพเป็นการหลวง ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาสฯ เมื่อวันที่ ๑๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๘๘
ที่มา : http://www.dharma-gateway.com และ จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี